Echokorektor i aplikacje - o technologii wspomagającej terapię jąkania

ECHOKOREKTOR MOWY

Urządzenie wykorzystywane w terapii jąkania, znane od końca lat 50. XX wieku. Jego autorem jest Bogdan Adamczyk – profesor, fizyk i terapeuta jąkania, pracownik Zakładu Logopedii UMCS w Lublinie, autor ponad 100 publikacji na temat jąkania oraz twórca ogólnopolskiego telefonicznego systemu echokorekcji jąkania. Jako 27-letni ciężko jąkający się zauważył, że kiedy mówił chóralnie z własnym echem (uzyskanym w studni), to poziom jego jąkania istotnie zmniejszał się lub wręcz całkowicie znikał. Efekt ten utrzymywał się jeszcze przez pewien czas w ciągu dnia. Na podstawie tego spostrzeżenia, korzystając ze swojej wiedzy fizyka, skonstruował urządzenie nazwane echokorektorem, wykorzystujące efekt Lee (DAF), mówienie zsynchronizowane z własnym echem, z opóźnieniem o 0,1–0,3 sekundy. Weszło ono do szerokiego użycia w gabinetach logopedycznych i do dzisiaj jest z powodzeniem stosowane w terapii.

Logopeda prowadzący terapię wykorzystującą echokorekcję w pierwszym okresie pracy powinien nauczyć osobę jąkającą się sposobu mówienia synchronicznego z echem, a w czasie terapii kontrolować i korygować proces mowy. Zdarza się, że osoba jąkająca się spontanicznie dostosowuje swoją prędkość mówienia do słyszanych dźwięków echa, w wyniku czego następuje zmniejszenie natężenia jąkania.

Najlepsze efekty korekcyjne uzyskuje się poprzez synchronizację dźwięków mowy osoby jąkającej się z sygnałami echa przekazywanymi jednocześnie trzema kanałami kontroli (wzrokiem, słuchem i dotykiem). Te trzy drogi przekazywania informacji stymulującej proces mówienia zostały wykorzystane w tzw. zintegrowanej metodzie terapii jąkania. Metoda „echo” sprowadza się do trzech ściśle zintegrowanych ze sobą rodzajów ćwiczeń (I, II, III), które zalecane są do codziennego wykonywania, systematycznie przez kilka miesięcy. W ćwiczeniach tych najlepszą formą mówienia jest swobodna konwersacja, relacjonowanie zdarzeń, opowiadanie na dowolny temat. Mniej efektywną formą ćwiczeń jest czytanie na głos, gdyż nie wymaga wysiłku formułowania zdań i dłuższych wypowiedzi.

• Ćwiczenia I – w sytuacji emocjonalnie sztucznej. Pacjent powinien raz dziennie przez 20 minut opowiadać, dyskutować itp. na dowolny temat przy pomocy echokorektora mowy. Optymalne opóźnienie echa wynosi 0,1 sekundy. Przy takim opóźnieniu spowolnienie prędkości mówienia jest nieznaczne. Pacjent mówi do mikrofonu połączonego z aparatem, który następnie emituje echo za pośrednictwem słuchawek lub głośnika. Ćwiczenia te odbywają się w gabinecie logopedycznym lub w domu. Należy bezwzględnie przestrzegać chóralnego mówienia z echem. W przeciwnym przypadku echo będzie przeszkadzało w płynnym mówieniu. Jednocześnie nie należy dopuszczać do przesadnego, zupełnie zbędnego spowalniania prędkości mówienia. Ponieważ ćwiczenia te są wykonywane w sytuacji emocjonalnie sztucznej, dominuje tu element treningu.
• Ćwiczenia II – w sytuacji emocjonalnie łatwej. Osoba powinna od 3 do 5 razy dziennie przez ok. 20 minut w warunkach domowych opowiadać, dyskutować, przygotowywać wypowiedzi – tak jak z echokorektorem mowy, ale już bez jego pomocy. Nazwać to można „mówieniem chórem z echem zapamiętanym”. Dzieci powinny wykonywać te ćwiczenia w obecności rodziców lub opiekunów, natomiast dorośli w towarzystwie bliskich im osób, przed którymi nie czują zażenowania. Osoba może naśladować sposób mówienia z echem, przy tym mówi samodzielnie, płynnie i to bez pomocy echokorektora mowy.
• Ćwiczenia III – w sytuacji emocjonalnie trudnej. Osoba jąkająca się powinna w ciągu dnia możliwie dużo rozmawiać i dyskutować z różnymi osobami, robić zakupy w sklepie, zabierać głos w towarzystwie licznego audytorium, częściej wypowiadać się na lekcjach w klasie. Ćwiczenia te są praktycznym wykorzystaniem tego, czego pacjent uczy się podczas ćwiczeń I i II. W tej naturalnej dla jąkającego się sytuacji koncentruje on swoją uwagę głównie na tym, o czym mówi, a nie jak mówi. Odruchowo zatem naśladuje sposób chóralnego mówienia z echem. Im bardziej będzie naśladować ten sposób mówienia, tym płynniejsze będą jego wypowiedzi.

Przez pierwsze 4 miesiące terapii codziennie wykonywane są ćwiczenia I, II i III. Okres ten powinien przeciętnie wystarczyć do osiągnięcia na tyle płynnej mowy, by osoba czuła się usamodzielniona. Niezbędnym jest jednak samodzielne kontynuowanie ćwiczeń II i III przez kilka kolejnych miesięcy, by uzyskać automatyzację płynnego mówienia we wszystkich sytuacjach komunikacji językowej. W metodzie „echo”, jak w każdej innej metodzie terapii jąkania, nawroty niepłynności są zjawiskiem powszechnym. Najczęstszym tego powodem jest samowolne przerywanie terapii spowodowane usatysfakcjonowaniem pacjenta lub jego rodziny uzyskaną poprawą. W przypadkach nawrotu jąkania wystarcza krótka, jednomiesięczna pełna terapia. W terapii, zwłaszcza u młodzieży i dorosłych, niezbędna jest silna motywacja i pełna chęć pokonania zaburzenia. Echokorektor mowy może mieć formę stacjonarną, stosowaną w gabinetach logopedycznych, lub przenośną, skonstruowaną z myślą o ćwiczeniach indywidualnych pacjenta. Obecnie coraz częściej echokorektor wchodzi w skład miniaturowego cyfrowego korektora mowy – forma zbliżona do aparatu dousznego dla pacjentów z uszkodzonym słuchem, która oprócz echa posiada też możliwość zmiany częstotliwości i barwy sygnału mowy. Echokorektor wchodzi też w skład specjalistycznego oprogramowania komputerowego używanego w terapii logopedycznej. Często stosowany jest jako jedna z kilku metod terapii u danego pacjenta.

Literatura: B. Adamczyk: Terapia jąkania metodą „echo”, [w:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski, Lublin 1993, s. 141–157.
Z. Tarkowski: Terapia jąkających się, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 2, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 2003, s. 430–439.